خارجة بن حذافة عدویخارجة بن حُذافة بن غانم بن عامر بن عبداللّه عَدَوی، از شجاعان عرب و از مسلمانان صدر اسلام می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - اسلام خارجة ۳ - شجاعت و سوارکاری خارجه ۳.۱ - دلیل شهرت خارجه به شجاعت ۴ - فتوحات خارجة ۵ - خلافت و قضاوت خارجة از طرف عمرو بن عاص ۶ - سهم خارجة از بیت المال ۷ - کشته شدن خارجة ۷.۱ - نام قاتل خارجة ۸ - راوی بودن خارجة ۹ - قبر خارجة ۱۰ - فرزندان خارجة ۱۱ - منابع مقاله ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - نسب خارجهنسب پدر وی، حذافة بن غانم، به تیرۀ عَدِیّ بن کعب می‌رسد. [۱]
جمهرة النسب، ص۱۰۵.
[۲]
جمهرة النسب، ص۱۰۸ـ۱۰۹.
مادرش، فاطمه بنت عمرو بن بُجْرَه، نیز از همین تیره بود. ۲ - اسلام خارجةخارجة بن حذافة از مسلمانانی است که پس از فتح مکه اسلام آوردند. [۵]
الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۲۲۲.
و ابن سعد در طبقات وی را از مسلمانان نخستین یاد کرده است.
۳ - شجاعت و سوارکاری خارجهدر روایات تاریخی، بر شهرت خارجة بن حذافة به شجاعت و سوارکاری اشاره شده و او از دلاوران قریش خوانده شده استو رزم‌آوری او معادل هزار سوار به شمار آمده است. ۳.۱ - دلیل شهرت خارجه به شجاعتمنشأ این شهرت آن بوده که در سال ۲۰، در زمان لشکرکشی سپاهیان اسلام برای فتح مصر، عمرو بن عاص از عمر تقاضای کمک کرد. عمر نیز لشکری چهار هزار نفری به یاری او فرستاد و به وی نوشت که فرمانده هر هزار نفرِ این لشکر، مردی است که خود به جای هزار نفر است، و از جمله آن فرماندهان خارجة بن حذافة بود [۹]
فتوح مصر و اخبارها، ص۶۱.
[۱۰]
وفیات الاعیان و انباء ابناءِ الزمان، ج۷، ص۲۱۶.
که همراه عمرو بن عاص در این لشکرکشی شرکت کرد. [۱۲]
تاریخ خلیفة بن خیاط، ص۷۹.
۴ - فتوحات خارجةپس از آنکه عمروبن عاص فسطاط را فتح کرد، خارجة بن حذافة از طرف وی به شهرهای فَیّوم و اُشمونَین و اِخمیم و بَشَرودات و روستاهای ناحیه صعید لشکر کشید و بر آنها چیره شد. خَیس و سَخا از دیگر نواحی مصر بود که خارجة بن حذافة فتح کرد. [۱۵]
المبدأ و المآل، ج۲، ص۵۰۷.
[۱۶]
المبدأ و المآل، ج۳، ص۵۱.
۵ - خلافت و قضاوت خارجة از طرف عمرو بن عاصهنگامی که عمرو بن عاص در سال ۲۱ روانه فتح اسکندریه شد، خارجة بن حذافة را به عنوان جانشین خود در مصر (فسطاط) گمارد. او در مصر مقام قضا را نیز از سوی عمرو بن عاص عهده‌دار شد. [۱۸]
جمهرةالنسب، ص۱۰۹.
برخی گفته‌اند که وی پس از فتح مصر فرمانده نگهبانان و نیروی شهربانی عمرو بن عاص گردید [۲۰]
ولاة مصر، ص۳۳.
[۲۱]
ولاة مصر، ص۵۵.
و پس از آن در زمان معاویه نیز همین سمت را عهده‌دار بود. [۲۳]
فتوح مصر و اخبارها، ص۱۰۵.
۶ - سهم خارجة از بیت المالعمر که هم قبیله خارجة بن حذافة بود [۲۴]
العقد الفرید، ج۳، ص۲۸۲.
به عمرو بن عاص فرمان داد تا به خارجة بن حذافة به سبب شجاعتش، مانند اشراف عرب، از بیت المال سهم کامل دهد. [۲۶]
فتوح مصر و اخبارها، ص۱۴۵.
خارجة بن حذافة تا پایان عمر در مصر باقی ماند. [۲۸]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۲، ص۴۱۸.
گفته شده که وی برای خود اتاقی مشرف بر اطراف ساخت که چون خبرش به عمر رسید، دستور داد آن را ویران کنند. [۲۹]
فتوح مصر و اخبارها، ص۱۰۴.
[۳۰]
فتوح مصر و اخبارها، ص۱۰۷.
خارجة بن حذافة در سال ۳۵، که مصر نیز دستخوش اعتراض بر ضد خلیفه عثمان گردید، همچنان هواخواه او باقی ماند. [۳۱]
ولاة مصر، ص۳۸ـ۳۹.
۷ - کشته شدن خارجةدر سال ۴۰، در ماجرای توطئۀ خوارج برای قتل علی علیه‌السلام و معاویه و عمرو بن عاص، خارجة بن حذافة به اشتباه به جای عمرو بن عاص کشته شد، زیرا از قضا عمرو بن عاص در شب قبل از این حادثه به دل‌درد سختی مبتلا شد و هنگام صبح به خارجة بن حذافة دستور داد با مردم نماز بگزارد. مردی از خوارج صیداوی خارجة بن حذافة را عمرو بن عاص پنداشت و او را کشت. [۳۳]
انساب الاشراف، ص۴۹۱.
[۳۴]
الاخبار الطوال، ص۲۱۵ـ۲۱۶.
[۳۵]
تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۱۲.
مسعودی چنین نوشته است که خارجه در زمانی به قتل رسید که قاضی مصر بود و در جایگاه عمرو بن عاص، مردم را اطعام می‌کرد. [۳۶]
مروج الذهب، ج۳، ص۱۷۰.
قاتل خارجة بن حذافة وقتی دستگیر و با عمروعاص روبه‌رو شد و فهمید که خارجة بن حذافة کشته است، گفت «اَرَدْتُ عَمرآ و اَرادَاللّهُ خارجةَ» و این گفتۀ وی ضرب‌المثل شد. [۳۸]
جمهرةالنسب، ص۱۰۹.
قول ضعیفی حاکی از آن است که مردی که به قتل رسید، فرد دیگری همنام خارجة بن حذافة و از قبیله بنی سهم بود. ۷.۱ - نام قاتل خارجةنام قاتل خارجة بن حذافة را عبداللّه بن مالک صِیداوی گفته‌اند. [۴۰]
الاخبار الطوال، ص ۲۱۵ـ۲۱۶
یا زادُویه، که گفته شده همان عمرو بن بکر تمیمی است. [۴۱]
مروج الذهب، ج۳، ص۱۷۰.
[۴۲]
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۲، ص۴۱۹.
به هر صورت، قاتل را گردن زدند و پیکرش را به دار آویختند. [۴۳]
مروج الذهب، ج۳، ص۱۷۰.
[۴۴]
فتوح مصر و اخبارها، ص۱۰۶.
۸ - راوی بودن خارجةاز خارجة بن حذافة، حدیثی از پیامبر اکرم دربارۀ فضیلت نماز وَتْر نقل شده و به این اعتبار، او از راویان و اصحاب پیامبر نیز به شمار آمده است. این حدیث را عبداللّه بن ابی مُرّه زَوفی از خارجة بن حذافة روایت کرده است. [۴۷]
الجرح و التعدیل، ج۳، ص۳۷۳.
۹ - قبر خارجةقبر خارجة بن حذافة در مصر معروف بوده است. ۱۰ - فرزندان خارجةخارجة بن حذافة چهار پسر به نامهای عبدالرحمان، اَبان، عبداللّه و عَون داشت. ۱۱ - منابع مقاله• ابن ابی‌حاتم رازی، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱/ ۱۹۵۲. • ابن اثیر، اُسدالغابة، چاپ محمدابراهیم بنا و محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره، ۱۳۹۰ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳. • ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲ / ۱۹۹۲. • ابن خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان. • ابن سعد، الطبقات الکبری (بیروت). • ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲ /۱۹۹۲. • ابن عبدالحکم، فتوح مصر و اخبارها، چاپ چارلز توری، لیدن ۱۹۲۰. • ابن‌عبد رَبِّه، العقدالفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۹ /۱۹۸۹. • ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، چاپ طه محمد زینی، بیروت ۱۳۷۸ / ۱۹۶۷. • ابن کلبی، جمهرة النسب، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶. • محمد بن اسماعیل بخاری، التاریخ الکبیر، چاپ محمدعبدالمعیدخان، دیاربکر (ترکیه)، المکتبةالاسلامیة. • احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمدباقر محمودی، بیروت ۱۳۹۴ /۱۳۷۴. • احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان (لیدن). • خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، چاپ مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت ۱۴۱۵ / ۱۹۹۵. • ابو حنیفه احمد بن داود دینوری، الاخبار الطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰. • کِندی، ولاة مصر، چاپ حسین نصّار، بیروت ۱۳۷۹/۱۹۵۹. • مسعودی، مروج الذهب (بیروت). • یاقوت حموی، المبدأ و المآل. • یعقوبی، تاریخ یعقوبی. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله خارجة بن حذافة، ص۵۹۴۲. |